Nadmierna masa ciała stanowi jeden z najpoważniejszych problemów, który dotyka dzieci i młodzież. Niestety nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę z tego, że nadwaga i otyłość znacznie zwiększają ryzyko wielu przewlekłych chorób. Na otyłość dzieci znaczący wpływ mają „odziedziczone” nawyki żywieniowe oraz niedostateczna aktywność fizyczna.
Problem otyłości dotyczy dzieci w każdym wieku, również niemowląt. Nawet nastolatki – mimo, że bardzo interesują się swoim wyglądem i wzorem top modelek/modeli chcą być szczupłe – często zmagają się z problemem otyłości. Badania pokazują, że wśród młodzieży w wieku 13-15 lat co piąty uczeń i co siódma uczennica przekraczają dopuszczalne normy wagi.
Skutki zdrowotne otyłości
Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, że nieodpowiednia dieta oraz nieregularne bądź nadmierne jedzenie (nieadekwatne do wydatkowanej energii) poważnie zwiększa u dzieci np. ryzyko zawału czy udaru w późniejszym wieku.
Im wcześniej zadbamy o zdrowie dzieci (uczniów) i wyrobimy w nich prawidłowe nawyki, tym większa jest szansa, że będą dłużej cieszyć się dobrym zdrowiem.
Aktywność fizyczna dzieci
Na otyłość cierpią najczęściej dzieci, które są w mniejszym stopniu aktywne fizycznie, nie uprawiają żadnych sportów, a czas wolny spędzają głównie przed komputerem lub telewizorem. Przypadłości tej w wielu przypadkach może skutecznie zapobiec dzienna „dawka” kilkudziesięciu minut aktywności fizycznej – np. codzienny marsz (zamiast dojazdu) do szkoły, codzienna jazda na rowerze czy gra w piłkę.
Dlaczego dzieci tyją
Problem ten najogólniej rzecz biorąc związany jest z brakiem równowagi pomiędzy ilością dostarczanej organizmowi, a wydatkowanej przez dziecko energii.
Przyczyn nadwagi u dzieci jest wiele. Można tu wymienić m.in.: uwarunkowania genetyczne, wysoką masę urodzeniową dziecka, sposób karmienia w okresie niemowlęcym i późniejszym (np. zagrożenie otyłością zwiększa nadmiar białka).
Podkreślenia wymaga, iż niezwykle rzadko (ok. 5% przypadków) otyłość u dzieci jest wynikiem działania czynników „obiektywnych”, biologicznych. Pozostałe 95% przyczyn leży po stronie niezdrowego trybu życia – nieodpowiedniej diety (w której dominuje żywność bogata w tłuszcz i cukier) oraz niskiej aktywności fizycznej.
Dziedziczenie otyłości
Jak podkreślają lekarze, dietetycy i psychologowie – otyłość jest dziedziczna przede wszystkim dlatego, że to rodzicie przekazują dzieciom złe nawyki żywieniowe. Po przodkach dziedziczymy predyspozycje do nadwagi, a nie samą nadwagę. Gdy dziecko dorasta w domu, w którym królują złe nawyki żywieniowe i siedzący tryb życia, jest ogromna szansa, że przejmie te negatywne wzorce.
Zwykle wynika to z „zaszczepionych” samym rodzicom błędnych wzorców żywienia. Czasem odpowiadają za to stereotypy kulturowe dotyczące wyglądu dziecka – starsze pokolenie pamięta podzielane w niektórych środowiskach przekonanie, że pulchne dziecko to okaz zdrowia i zamożności.
Najczęstsze błędy żywieniowe rodziców
Błędy taki popełniane bywają już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Z badania wśród rodziców niemowląt wynika, że ponad połowa maluchów dostaje 7 albo więcej posiłków dziennie. Rodzice, przygotowując dla dzieci kaszki, dosypują więcej proszku, niż wskazuje instrukcja, dosładzają lub dosalają potrawy. Później też nie jest lepiej. Dzieci jedzą nieregularnie, pomijają śniadania, przez co zjadają w ciągu dnia dwa obiady (jeden w szkole, a potem „dojadają” drugi w domu). Powszechnym błędem rodziców bywa również nagradzanie dzieci słodyczami.
Zdrowotne konsekwencje otyłości u dzieci
Nadwaga i otyłość sprzyjają wielu chorobom. U dzieci z otyłością mogą rozwinąć się m.in. nadciśnienie tętnicze, wady postawy (skolioza, płaskostopie, koślawość kolan), zaburzenia dojrzewania. Do tego dochodzą problemy psychiczne – dzieci otyłe często czują się nieakceptowane, gorsze od swych rówieśników, bywają osamotnione, mają zaniżoną samoocenę. Wszystko to może prowadzić do zaburzeń emocjonalnych, zaniżenia ambicji i motywacji, czasem nawet do depresji.
Dzieci z nadmierną masą ciała narażone są na powikłania, z którymi jako dorośli ludzie będą zmagać się do końca życia – cukrzyca typu 2, schorzenia sercowo-naczyniowe (czasem kończące się zawałem serca lub udarem mózgu), stłuszczenie wątroby, zaburzenia hormonalne, zmiany zwyrodnieniowe układu kostno-stawowego i inne.
Ustawą w „śmieciowe” jedzenie
Zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami prawnymi, w szkołach i przedszkolach obowiązuje zakaz sprzedaży i reklamy niezdrowych produktów. Ze szkolnych sklepików oraz instalowanych w placówkach edukacyjnych automatów vendingowych zniknęły słodycze, „niezdrowe” chipsy, napoje z nadmierną ilością cukru, również napoje energetyzujące. Można za to kupić np. batony zawierające zamiast cukru sporo potrzebnych dziecku składników odżywczych, kanapki z ciemnego pieczywa, sałatki warzywne i owocowe, surówki, niskosłodzone jogurty, przeciery owocowe i warzywne.
Leczenie otyłości u dzieci
Powikłaniom otyłości można zapobiec rozpoczynając odpowiednio wcześnie leczenie dziecka z nadmierną masą ciała. Należy przy tym pamiętać, że źle skomponowana dieta może dziecku bardziej zaszkodzić niż pomóc. Dlatego pierwsze kroki warto skierować do pediatry albo dietetyka.
Leczenie otyłości u dziecka – aby było skuteczne – w wielu przypadkach powinno objąć całą rodzinę, a sposób odżywiania muszą zmienić wszyscy domownicy. Często leczenie to wymaga również współpracy różnych specjalistów: pediatry, dietetyka, psychologa, rehabilitanta.
Prawidłowe nawyki żywieniowe
Przed wyjściem do szkoły dziecko powinno zjeść pożywne śniadanie. Najkorzystniejszym – zarówno w przypadku dorosłych, jak i dzieci – rozwiązaniem jest stosowanie około 3 godzinnych przerw pomiędzy posiłkami. Dłuższe przerwy rodzą uczucie głodu i powodują po powrocie do domu natychmiastowe sięganie po wiele drobnych, przypadkowych przegryzek i przejadanie się.
Asortyment, jaki powinien pojawić się w „zdrowym”, codziennym jadłospisie dziecka to przede wszystkim pełnoziarniste produkty zbożowe, kasze, ryż, wielorakie i w różnej formie przygotowane (surowe i gotowane) warzywa. Należy ograniczyć takie dodatki, jak sól, cukier, tłusta śmietana czy masło. Najlepiej również „zapomnieć” o smażeniu potraw w dużej ilości tłuszczu.
Vending w szkole
Wspomniano wyżej, że dobrą praktyką – nie tylko u dzieci – jest spożywanie posiłków co trzy godziny. Narzuca się pytanie, jak ją realizować w sytuacji, kiedy uczeń w szkole przebywa np. 6-7 godzin? Niektórzy rodzice rozwiązują ten problem wykupując dziecku abonament w szkolnej stołówce. Jednak wiele szkół takimi stołówkami nie dysponuje, poza tym część dzieci ze stołówek korzystać nie chce, bo nie odpowiadają im serwowane tam potrawy. W takiej sytuacji z pomocą mogą przyjść zamontowane w szkole urządzenia vendingowe. Należy wziąć pod uwagę, iż obowiązujące obecnie regulacje prawne stawiają przed szkolnym vendingiem bardzo „wyśrubowane” wymagania. W umieszczanych w szkołach oraz innych placówkach edukacyjnych maszynach vendingowych znajdziemy zdrowsze odpowiedniki „śmieciowego” i „tłustego” jedzenia – np. zbożowe przekąski typu pełnoziarniste pieczywo chrupkie, „lekkie” wypieki czy dobrej jakości czekolada i zbożowe ciasteczka.
